§1. Kto uchyla się od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, jeżeli łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowi równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§1a. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 naraża osobę uprawnioną na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§2. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 1a następuje na wniosek pokrzywdzonego, organu pomocy społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego.

§3. Jeżeli pokrzywdzonemu przyznano odpowiednie świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, ściganie przestępstwa określonego w §1 lub 1a odbywa się z urzędu.

§4. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w §1, który nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego uiścił w całości zaległe alimenty.

§5. Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli nie później niż przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego sprawca przestępstwa określonego w § 1a uiścił w całości zaległe alimenty, chyba że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.

Art. 209 Kodeksu Karnego ustanawia przestępstwo uchylania się od alimentacji. Sprawcą może być jedynie osoba na którą sąd, inny organ lub umowa nakłada obowiązek płacenia alimentów.

Przepis ustanawia w §1typ podstawowy tego przestępstwa (zagrożony karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku), polegający na niepłaceniu świadczenia alimentacyjnego o równowartości co najmniej 3 świadczeń lub, jeżeli świadczenie jest inne niż okresowe – zaleganie ze spełnieniem świadczenia przez co najmniej 3 miesiące, oraz w §2 typ kwalifikowany (zagrożony karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do lat 2) , polegający na tym, że przy zachowaniu tych samych opóźnień i wartości zalegania ze spełnieniem świadczenia alimentacyjnego, zwłoka powoduje niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych uprawnionego do otrzymywania alimentów.

O popełnieniu przestępstwa niealimentacji możemy mówić wówczas, gdy zobowiązany do płacenia jest obiektywnie zdolny do ponoszenia kosztów alimentów, ale umyślnie nie robi tego z powodu złej woli (czyli „uchyla się”). Nie ponosi się odpowiedzialności karnej, jeżeli niepłacenie jest spowodowane przyczyną zewnętrzną niezależną od zobowiązanego, np. z powodu ciężkiej choroby lub pozbawienia wolności gdy nie ma możliwości zarobkowania lub innych źródeł majątkowych.

Warto także pochylić się nad typem kwalifikowanym omawianego przestępstwa oraz wyjaśnieniem słów „podstawowych potrzeb życiowych” użytych przez ustawodawcę. Oprócz przedmiotów oczywistych zapewniających minimum egzystencji takich jak odzież, żywność, środki higieny czy mieszkanie, sądy dość szeroko traktują te potrzeby – w przypadku dziecka mogą to być niezbędne książki szkolne, kursy językowe, bilety do kina czy teatru oraz inne wydarzenia kulturowe rozwijające zainteresowania i talenty oraz zapewniające mu odpowiednie wykształcenie i wychowanie, a także przystosowanie do życia w społeczeństwie.

Uwolnić się od odpowiedzialności karnej można poprzez zapłatę całości zaległych alimentów nie później niż 30 dni przed upływem daty pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego. Interes uprawnionego oraz jego potrzeby stawiane są tutaj wyżej niż odpowiedzialność karną, jednakże spełnienie tylko części świadczenia we wspomnianym terminie nie oznacza naprawienia szkody i uwolnienia się od odpowiedzialności karnej. Warto w tym miejscu podkreślić, że wymagane jest spełnienie w terminie, ale nie w postaci spłaty jednorazowej zalegającego świadczenia. Można zatem uregulować alimenty w kilku ratach, byleby mieściło się to w wymaganym ustawowo terminie.

Nie ponosi odpowiedzialności karnej uchylający się od płacenia ojciec dziecka, jeżeli sytuacja materialna matki jest tak dobra, że alimenty nie miałyby wpływu na sytuację dziecka. Nie są tu oczywiście wyłączone roszczenia z tytułu cywilnoprawnego, ale wyłącza się odpowiedzialność karną.

Inne często spotykane przestępstwa

[stan prawny: kwiecień 2020 r.]