W początkowej fazie postępowania karnego wszczyna się i prowadzi tzw. Postępowanie przygotowawcze. Może być ono wszczęte wskutek doniesienia złożonego policji lub prokuraturze (przez pokrzywdzonego lub inne osoby) jak tez wskutek zdobycia przez organy ścigania własnych informacji uzasadniających podejrzenie popełnienia przestępstwa.

W zależności od różnych, określonych w Kodeksie Postępowania Karnego czynników, postępowanie przygotowawcze może być prowadzone jako "śledztwo" albo "dochodzenie". Ogólnie warto wskazać, że śledztwa prowadzone są z reguły w wypadku poważniejszych przestępstw i prowadzi je prokurator. Prokurator, choć często prowadzi postępowanie przygotowawcze, w wielu sprawach jedynie nadzoruje postępowania prowadzone przez Policję.

Co do zasady to prokurator jest "gospodarzem" postępowania przygotowawczego i to on jest uprawniony do postanawiania o wielu istotnych kwestiach - np. o przedstawieniu zarzutu, o skierowaniu aktu oskarżenia do sądy, czy o zabezpieczeniu określonych dowodów.

Stronami w postępowaniu przygotowawczym są pokrzywdzony i podejrzany (na tym etapie nie ma bowiem mowy o "oskarżonym"). Strony postępowania przygotowawczego są uprawnione m.in. do składania wniosków dowodowych. Zarówno pokrzywdzony jak i podejrzany muszą być pouczeni o swoich prawach przed pierwszym przesłuchaniem w takim charakterze.

Cele postępowania przygotowawczego zostały zdefiniowane w Kodeksie Postępowania Karnego w następujący sposób:

1. Ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo (niekiedy bowiem czyn, choć zabroniony, nie będzie stanowił przestępstwa np. ze względu na zaistnienie tzw. Obrony koniecznej czy stanu wyższej konieczności)
2. Wykrycie i w razie potrzeby ujęcie sprawcy.
3. Zebranie danych o sprawcy (wiek, stosunki rodzinne, majątkowe, wykształcenie, dane o karalności, o jego dotychczasowym sposobie życia i tym podobne).
4. Wyjaśnienie okoliczności sprawy, w tym ustalenie osób pokrzywdzonych i rozmiarów szkody.
5. Zebranie, zabezpieczenie i w niezbędnym zakresie utrwalenie dowodów dla sądu.

[stan prawny: kwiecień 2016 r.]